Bán lồng đèn ở đường Tăng Nhữ Học, quận 5 - Ảnh: Kim Hân

Đã từng có một thời những lồng đèn con bướm, con cá lấp lánh ánh đèn cầy bên trong lớp giấy bóng kiếng là sự khát khao của bao tâm hồn trẻ thơ khi mùa Trung thu đến. Thời gian dần trôi qua, xã hội ngày càng phát triển, tâm tư con người cũng thay đổi... Những em bé bây giờ có còn thả niềm vui trẻ thơ của mình theo nhịp lúc lắc của đốm lửa đèn cầy trong ánh trăng rằm?

Lồng đèn truyền thống lùi dần vào quá khứ...
Những chiếc đèn làm bằng giấy kiếng, thắp bằng nến là vật không thể thiếu mỗi độ Trung thu. Nhưng, thời gian gần đây, sự xuất hiện của lồng đèn Trung Quốc đã làm lồng đèn truyền thống bị mất giá bởi màu sắc, âm thanh, mẫu mã của lồng đèn Trung Quốc hiện đại và hấp dẫn trẻ em hơn. Dạo quanh một vòng các con đường bán nhiều lồng đèn đến khu chợ Lớn, cửa hàng nào cũng đầy ắp đèn Trung Quốc.

Chị Ngọc Quyên, bán đồ chơi ở đường Ngô Nhân Tịnh, khu chợ Lớn cho biết: “Cửa hàng của chị chuyên bỏ sỉ cho các cửa hàng nhỏ. Chị bán lồng đèn Trung Quốc là chủ yếu, bởi nó rất được lòng người mua”. Mỗi năm, số lượng đèn ngoại nhập vào Việt Nam càng lúc càng nhiều với nhiều kiểu dáng khác nhau nên "chỗ đứng" trong cửa hàng của lồng đèn Trung thu cũng đã thay đổi. Để cạnh tranh với hàng “ngoại”, những người làm lồng đèn truyền thống phải chăm chút cho sản phẩm của mình hơn. Lồng đèn truyền thống ngoài đèn ông sao, chiếc thuyền như trước, nay còn có thêm hình những con vật ngộ nghĩnh khác, đặc biệt là hình siêu nhân. Mặc dù chi tiết, kiểu dáng có như thế nào đi nữa thì lồng đèn truyền thống vẫn không có được... âm thanh, mà đây lại là ưu thế của lồng đèn xài pin và những vi mạch điện tử. Các vị khách “nhí” vui tai với mấy âm thanh líu lo của những bài nhạc ngoại và dần quên đi màu đỏ, màu vàng của lồng đèn truyền thống cùng câu hát đã trở thành dân gian ngày xưa "Tết Trung thu rước đèn đi chơi...".

Đường Lương Nhữ Học (quận 5, TP.HCM) là một trong những con đường bán lồng đèn nhiều nhất. Những năm trước, nơi đây luôn tấp nập người mua lẻ, mua sỉ đèn giấy kiếng. Nhưng nay, tìm mãi mới thấy được “vị trí” treo lồng đèn truyền thống. Đèn giấy kiếng được treo sâu trong cửa hàng, đèn Trung Quốc thì trưng bày ở “mặt tiền”. Chỉ có lác đác vài gian hàng nhỏ, có bán lồng đèn giấy kiếng. Chủ cửa hàng số nhà 19, Lương Nhữ Học, quận 5 cho hay: “Đèn truyền thống giờ ít người mua, nhưng được cái, bỏ sỉ lại cho các trường học, hội từ thiện để làm quà cho học sinh, trẻ em nghèo”.

Giá một chiếc đèn truyền thống hiện nay dao động từ 4.000 - 50.000 đồng/cái. Trong khi đó, giá của một lồng đèn Trung Quốc thấp nhất là 10.000. Nhưng khách hàng vẫn mua đèn Trung Quốc...

Bác Nguyễn Văn Ga chỉ làm lồng đèn con bướm trong mùa trung thu này, vì đó là sở trường của riêng bác - Ảnh: Kim Hân

Lồng đèn cốt tre: bao giờ thất truyền?
Trước đây có khoảng gần 200 hộ dân ở giáo xứ Phú Bình, phường 5, quận 11 làm lồng đèn, nhưng nay chỉ vài nhà. Những người bám trụ lâu với nghề nhất là những người có tay nghề cao. Lý do khiến những người này còn làm lồng đèn truyền thống là: họ không muốn mất đi giá trị cổ truyền, nếu không bán được thì cũng giữ gìn nghề nghiệp của ông cha để lại.

Có nhìn những nghệ nhân của làng nghề Phú Bình làm việc mới thấy hết được nét đẹp của nghề làm lồng đèn: Đôi tay khéo léo của họ di chuyển, uốn từng đường cong nan tre để tạo ra hình thù rất độc đáo. Xưa, hình lồng đèn ông sao, chiếc thuyền, bướm, thỏ... là chủ yếu. Nay, vì thị hiếu thị trường, lại có thêm những hình thù lạ khác như lọ hoa, siêu nhân… Anh Trương Ngọc Hiển (445/67, tổ 18, khu phố 2, đường Lạc Long Quân, phường 5, quận 11) tâm sự: “Ngày trước chỉ làm lồng đèn ông sao, chiếc thuyền, nhưng với tình hình thị trường tiêu thụ như hiện nay, thì mình cũng phải cách tân, thêm vài thứ mà hiện nay trẻ con nó thích”.

Dù biết sức tiêu thụ của lồng đèn giấy kiếng rất chậm nhưng họ vẫn làm. Lồng đèn làm quanh năm, từ khâu làm khung đến khâu dán kiếng, rảnh lúc nào làm lúc nấy, công việc không nặng, chỉ có điều số lượng đặt hàng ngày càng giảm. Có thể nói, nghề làm lồng đèn hiện nay gần như đang trong tình thế “đèn treo trước gió” và không biết bao giờ thì thất truyền hẳn. Tuy nhiên, may mắn là vẫn còn có những người như bác Nguyễn Văn Ga (12F, khu giáo xứ Phú Bình): “Làm nghề mấy chục năm nay, nhiều lúc chán nản vì không bán được, nhưng quen rồi, mình làm vì đó là niềm vui của bản thân”.

Ở đây chỉ còn 7-8 hộ làm lồng đèn, mỗi người đều có sở trường riêng. Nhà chú Sáng, số 1A, khu Phú Bình chuyên “sản xuất” lồng đèn chiếc thuyền; nhà anh Sĩ mùa này chỉ chú tâm làm lồng đèn hình con bướm...

Trung thu đến, ánh trăng rằm vẫn chiếu vằng vặc xuống nhân gian như xưa nay vẫn thế. Nay thì ánh đèn điện đã tràn xuống tận các thôn, làng xa xôi. Trẻ em rước đèn bây giờ không còn phải đưa bàn tay bé nhỏ, khum khum ra che gió vì sợ tắt nến và cũng không còn cơ hội để nhìn gương mặt lấm lem của nhau trong ánh sáng lập lòe. Trăng dường như không còn sáng lắm vì ánh điện chói lòa, những đưa trẻ không còn nối đuôi nhau rồng rắn rước đèn, miệng bi bô câu ca: "Tết Trung thu bánh kẹo đầy mâm... Em muốn ăn ba, bốn, năm phần!"

Theo Thanh Niên