Thích nghi là một kỹ năng sống quan trọng vì đó là khả năng để có thể hòa nhập hoặc phản ứng lại với môi trường bên ngoài. Đứa trẻ nếu có kỹ năng giao tiếp tốt có thể đạt được những thành công với những người chung quanh.
Nhưng nếu thiếu kỹ năng thích nghi trong việc tham gia vào các hoạt động cùng với họ, thì cũng khó mà đạt được những kết quả tốt cho cuộc sống của mình.

CÁC KỸ NĂNG THÍCH NGHI CẦN THIẾT
Có một thực tế cho thấy, để bảo vệ sức khỏe và giúp cho trẻ phát triển không phải là cung cấp cho trẻ những loại thức ăn bổ nhất và một môi trường sống sạch nhất, mà chính là việc giúp cho trẻ có khả năng phát triển trong mọi điều kiện sống. Điều đó chỉ có thể có được khi trẻ có khả năng thích nghi tốt với các nguồn thực phẩm và môi trường xung quanh.

Kỹ năng thích nghi với Thực phẩm :
Điều mà đa số phụ huynh thường quan tâm nhất là việc cho trẻ những thức ăn phù hợp và một không gian sống hợp vệ sinh. Sự lo lắng đó là hợp lý, tuy nhiên có nhiều người lại đặt ra những chuẩn mực cao trong việc chọn lọc thức ăn, hoặc có những hiểu biết không đúng trong việc xây dựng khẩu phần cho trẻ, khiến trẻ trở nên chán ăn hay kén ăn. Vì thể những kiến thức trong việc giúp trẻ có thể ăn nhiều loại thức ăn khác nhau, có thể ăn với một mức độ vệ sinh vừa phải là điều nên được đặt ra.

Ngay từ bé, phụ huynh nên cho trẻ bú một vài loại sữa khác nhau, để tránh tình trạng quá lệ thuộc vào một thương hiệu hay một khẩu vị nhất định. Có thể chính trẻ sẽ tỏ ra thích hợp với một loại sữa nào đó, nhưng chúng ta cũng nên tìm cách tập cho trẻ uống các loại sữa tương tự để từng bước sẽ thay đổi và đa dạng hóa nguồn sữa và thức ăn cho trẻ.
Việc thay đổi sữa và đa dạng hóa các loại thực phẩm khác ( như rau củ quả, thịt, cá trứng, xương...) vừa giúp cho trẻ có khả năng thích nghi tốt với các loại thực phẩm và cũng khiến trẻ thích ăn và dễ ăn hơn. Chúng ta nên biết đến những nguồn dinh dưỡng vừa rẻ lại vừa bổ mà nếu chịu khó tìm kiếm hay chế biến, chúng ta hoàn toàn có thể giúp cho con phát triển với một chi phí vừa phải.

Đôi khi trẻ có những sở thích hơi đặc biệt về ăn uống, chỉ thích ăn vài loại thực phẩm nhất định, uống vài loại sữa hay thức uống nhất định - Điều đó thường là do ta vô tình tập cho trẻ khi còn bé, vì thế một mặt chúng ta vẫn chấp nhận những sở thích này nhưng vẫn nên tập cho trẻ có khả năng ăn uống đa dạng, vì nếu không có khi những sở thích về ăn uống của trẻ sẽ gây ra những khó khăn, rắc rối đặc biệt là trong các chuyến đi chơi xa.

Chúng ta cũng nên biết rằng một chút thiếu vệ sinh, thiếu sạch sẽ ...cũng không gây ra tác hại nào, mà lại tạo cho trẻ có một sức đề kháng tốt hơn, tránh được tình trạng chỉ cần uống chút nước lã, ăn chút rau sống là đau bụng, đi cầu.

2. Vai trò của bữa cơm gia đình :
Hiện nay, nhiều gia đình hầu như rất khó duy trì hay tổ chức được bữa cơm trong gia đình vì lịch sinh hoạt của mỗi một thành viên khác nhau. Nhưng ngay cả buổi ăn tối, nhiều khi trẻ cũng không có điều kiện hay không được phép ngồi ăn chung với bố mẹ, vì trẻ ăn chậm, phải có người đút cho ăn hay có khi buổi tối của người lớn diễn ra quá trễ, quá giờ ăn của trẻ... Các bậc cha mẹ ít khi biết rằng, chính bữa ăn gia đình là một môi trường giúp trẻ hình thành rất nhiều kỹ năng sống :

Kỹ năng ra quyết định khi muốn ăn món gì - kỹ năng từ chối, kỹ năng thương lượng trong việc chọn món ăn và cách ăn bằng muỗng hay đũa . Nhất là kỹ năng giao tiếp và sự phát triển ngôn ngữ sẽ đến một cách tự nhiên trong những câu chuyện quanh mâm cơm

Hơn nữa, cũng trong bữa ăn tối nếu chúng ta để ý một chút sẽ thấy được sự bộc lộ khá nhiều về tính cách của trẻ. Qua đó chúng ta sẽ hiểu các em nhiều hơn để có những ứng xử phù hợp với tính cách Một vài kỹ thuật giúp cho việc ăn chung với bố mẹ trở nên dễ dàng hơn:
- Cho trẻ một cái ghế ăn có độ cao phù hợp, nếu không có ghế riêng thì cũng nên có một miếng nệm cứng để lót cho trẻ ngồi cho vừa tầm.
- Có thể cho trẻ ăn trước một chút cho đủ phần, còn việc ngồi ăn chung trong thời gian đầu với gia đình chỉ là ăn thêm cho vui với các món ăn phụ.
- Vị trí thích hợp nhất cho trẻ là ngồi đầu bàn để tránh đụng chạm với người khác.
- Những đồ ăn nóng và dễ đổ hay các tô canh nên để xa khỏi tầm với tay của trẻ.
- Trẻ dưới 3 tuổi khó có thể ngồi yên trên 10 phút vì thế khi thấy trẻ bắt đầu nhấp nhổm, ta có thể cho bé chạy chơi một chút rồi quay lại bàn ăn cũng không sao.
Bữa cơm gia đình sẽ tạo thêm niềm vui cho mọi người, hàn gắn những mâu thuẫn, giúp trẻ con phát triển nhận thức và nhân cách... nếu như chúng ta không đem những chuyện bất bình ở công sở về trút cho người thân phải nghe, nếu chúng ta không lên mặt dạy dỗ trẻ, phê bình hay thậm chí mạt sát trẻ trước chén cơm và nếu chúng ta biết quý trọng những gì mà người nội trợ đã đem lại cho mọi người một bữa ăn ngon miệng.

Đây cũng là một cơ hội để giúp trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp, ứng xử cũng như lòng tự tin khi được bố mẹ "nhờ giúp" các hoạt động chuẩn bị cho bữa ăn. Đôi khi, thời gian chuẩn bị và nấu nướng còn hấp dẫn và vui vẻ hơn cả khi mọi người cùng ngồi vào bàn. Tại sao chúng ta lại bỏ qua một cơ hội quý giá như thế chỉ vì những công việc tẻ nhạt mà chúng ta làm thêm hay mang từ cơ quan về nhà để biến gia đình thành một "văn phòng làm việc ngoài giờ ?"

3. Tình trạng biếng ăn của trẻ
Hiện nay, trong nhiều gia đình mối lo lắng của bố mẹ không phải là kiếm cái gì cho con ăn, mà là làm sao để cho con muốn ăn ! Có khá nhiều bà mẹ tìm đủ mọi cách để con mình ăn nhiếu hơn, uống nhiều hơn, tăng ký nhanh hơn ... và hầu như luôn có cảm giác là con mình đang đói, con mình đang suy dinh dưỡng, hay sao không thấy lên ký ... và buộc trẻ phải uống thêm sữa, thêm vitamin, thêm... thêm và thêm để cuối cùng là khi trẻ thấy ly sữa hay tô cháo là thấy sợ giống như thấy ông kẹ vậy !

Có rất nhiều biện pháp và kỹ thuật đã được giới thiệu để giúp trẻ ăn ngon miệng và thích ăn, nhưng điều tốt nhất là đừng nên tạo ra một đứa trẻ kén ăn, hay biếng ăn bằng chính những quan tâm chăm sóc thái quá hay không hợp lý của các bà mẹ.

Ngay từ bé, hãy dùng nhiều loại sữa khác nhau, cũng đừng cho trẻ ăn quá nhiều một vài món ăn quen thuộc, nhưng không nên phối hợp quá nhiều thực phẩm trong cùng một bữa ăn. Cũng đừng để những bữa ăn quá gần nhau, mới quay đi quay lại là đã đến bữa, và nhất là đừng cho trẻ ăn lắt nhắt, uống nước trái cây linh tinh suốt ngày...
Chúng ta đừng nên "giao trẻ" cho cái TV, hay nhờ bé Xuân Mai giúp cho con em mình ăn dễ dàng hơn, vì chỉ làm cho trẻ trở nên khó ăn uống và mất khi kỹ năng giao tiếp sau giai đoạn mà chúng ta thấy "nhẹ thở" khi trẻ có vẻ chăm chú xem TV và ăn uống một cách dễ dàng trong thời gian đầu.

Cuối cùng, khi trẻ đã có biểu hiện biếng ăn thì một vài biện pháp cần được áp dụng một cách dứt khoát và cương quyết - không cho trẻ ăn quà bánh lặt vặt, không ăn nhiều cho đủ tiêu chuẩn - thay đổi thực đơn - và sẵn sàng để trẻ đói từ sáng đến chiều ! Điều quan trọng là khi chúng ta áp dụng các biện pháp "trị liệu" cho trẻ thì phải có sự thống nhất trong gia đình, nhất là với những gia đình có ông bà vì đây là tác nhân rất hiệu quả để làm cho cuộc trị liệu biếng ăn cho trẻ bị thất bại !

Một vài kỹ thuật giúp cho bé ăn uống dễ dàng hơn:
- Tập cho bé tham dự bữa cơm gia đình để trẻ cảm nhận được niềm vui khi ăn
- Ngược lại, nếu bé hay mất tập trung khi ăn thì lại nên cho bé ăn ở chỗ yên tĩnh, chỉ có một hai người ở cạnh bé khi ăn.
- Có thể vừa ăn vừa chơi một trò chơi nhẹ nhàng, nhưng đừng để trò chơi lôi cuốn trẻ.
- Có thể làm một cái lịch "ăn uống" trong tuần với trẻ trên 3 tuổi. Bữa nào trẻ ăn được thì sẽ gắn một bông hoa và một khuôn mặt tươi cười, bữa nào bé khó ăn, không tập trung ăn thì sẽ có một khuôn mặt mếu. Đến cuối tuần làm tổng kết và khen ngợi bé về các khuôn mặt cười và tặng cho trẻ một món quà nho nhỏ. Nhưng nếu nhiều khuôn mặt buồn thìcũng không nên trách mắng, mà nên khuyến khích ": Mẹ biết là còn sẽ làm tốt hơn..." Chúng ta cũng nên tìm hiểu kỹ hơn về tình trạng sức khỏe hay việc bé mọc răng, nếu như bé tỏ ra chán ăn hay không muốn ăn một cách khá đột ngột.

4. Kỹ năng thích nghi với môi trường
Một môi trường bẩn thỉu và ô nhiễm là không thể chấp nhận được, nhưng quá sạch sẽ cũng không phải là một điều kiện tốt cho sự phát triển của trẻ.

Điều đầu tiên mà chúng ta nên tập cho trẻ là việc thích nghi với sự thay đổi thời tiết. Ở Miền Nam với hai mùa mưa nắng, đôi khi sáng nắng chiều mưa hay trong những lúc giao mùa từ nắng chuyển sang mưa đột ngột, hay có khi vừa mưa vừa nắng rất dễ gây cho trẻ những bệnh ho, sốt ... Tình trạng nhập viện hàng loạt của trẻ em do biến đổi thời tiết là điều hầu như năm nào cũng xảy ra. Điều này đồng nghĩa với việc đa số trẻ vẫn chưa được gia đình "rèn luyện" cho khả năng chịu đựng tốt hay có khả năng thích nghi cao. Vì thế, việc cho trẻ dãi dầu mưa nắng trong một mức độ nào đó, cũng như từng bước nâng cao sức chịu đựng của các em, cũng là một biện pháp giúp trẻ thích nghi cao và tránh được tình trạng đau ốm lặt vặt, thậm chí có thể đưa đến những tổn thương không đáng có.

Trong mùa nắng, các em không cần phải mặc quần áo quá kín đáo, khi ở nhà trẻ nam có thể mặc áo thun 3 lỗ, trẻ nữ mặc áo 2 dây, quần ngắn và nên được cho đi chơi, đi dạo nơi các công viên thường xuyên, nên cho trẻ vận động, chạy chơi một cách tự nhiên trong các sân chơi hay các khu chung cư tương đối an toàn về mặt giao thông.

Trẻ có thể nghịch cát, đất trong một chừng mực vừa phải vì điều đó giúp cho các em vừa thỏa mãn được tính năng động, vừa nâng cao khả năng đề kháng. Dĩ nhiên là nên có sự giám sát của người lớn, nhưng chúng ta chỉ can thiệp khi có những dấu hiệu của sự nguy hiểm, còn đối với một vài cú vấp ngã của trẻ thì cứ để cho trẻ tự đứng lên, điều đó không chỉ giúp trẻ mạnh dạn và tự tin hơn mà còn cho chúng ta tráng được những sự mè nheo của trẻ.

5. Kỹ năng thích nghi với đám đông
Chúng ta nên biết rằng con người có hai loại tính khí chính là tính hướng nội và tính hướng ngoại, và trong mỗi loại tính cách đó lại có 4 nhóm cá tính khác nhau. Các nhóm này thường có sự phối hợp để tạo nên những mẫu người có cá tính khác nhau.

Vì vậy, việc tập cho trẻ làm quen với đám đông phải dựa trên tính cách của các bé, bố mẹ nên hiểu con thuộc loại tính khí nào! Với trẻ hướng ngoại thì chúng ta không cần lo ngại, vì trẻ thường có xu thế thích đám đông, thích sự ồn ào vui vẻ, náo nhiệt, thích các hoạt động tập thể. Còn với trẻ hướng nội thì trẻ sẽ ngại tiếp xúc với đám đông, có vẻ như dụt dè nhút nhát. Nhưng các em cũng có những ưu điểm để có thể thành công, đôi khi còn tốt hơn cả trẻ hướng ngoại nếu được sự định hướng đúng cách của bố mẹ.

Chúng ta có thể giúp con quen dần với đám đông qua việc cho trẻ đi chơi công viên, tham gia các hoạt động ở nhà thiếu nhi, và đưa con đến nhà sách, siêu thị để có thể chọn lựa các loại sách hay những món đồ dùng cho gia đình. Cũng có thể tập cho trẻ việc đi mua hàng cùng với bố mẹ, tập cho trẻ cầm tiền trả cho người bán và khi trẻ lớn hơn, trên 6 tuổi thì tập cho trẻ đi mua những món lặt vặt cho gia đình.

Ngoài ra, trong việc hòa nhập với xã hội, chúng ta cũng cần tập cho trẻ những thói quen ứng xử với một phong cách văn minh, lịch sự:
- Thói quen biết xếp hàng : Đây là một thói quen mà hầu hết người lớn chúng ta không có khi tham gia vào các hoạt động chung. Nhưng hãy cố gắng làm gương và tập cho trẻ có thói quen xếp hàng ngay từ nhỏ để dẩn dần thay đổi được một cách ứng xử kém văn hóa nơi công cộng là sự chen lấn nhau.
- Thói quen bỏ rác vào thùng rác: Ngay tại gia đình chúng ta cũng nên có nhiều thùng rác, mỗi phòng nên có 01 chiếc, để trẻ thấy việc bỏ rác là 1 thói quen trong nhà. Khi đi chơi ngoài công viên, cũng cần bỏ rác và hướng dẫn cho trẻ bỏ rác vào các thùng rác công cộng để hình thành thói quen này.
- Thói quen biết nói xin lỗi và cám ơn : Ngay từ bé, chúng ta cũng cho trẻ thấy cách ứng xử như vậy của người lớn, và khi giao tiếp với trẻ, chính bố mẹ cũng cần biết nói xin lỗi và cám ơn con - Như thế, trẻ sẽ cảm nhận được một cách tự nhiên các cách ứng xử này.

Kỹ năng thích nghi là một trong những kỹ năng giúp một đứa trẻ bình thường, không có những năng lực đặc biệt gì nhưng vẫn có thể đạt được những thành công nhất định trong cuộc sống và không gục ngã trước những thách thức khi bước vào đời.

LÊ KHANH