Vitamin A có rất nhiều chức phận trong cơ thể, trước hết là nó có vai trò quan trọng đối với quá trình tăng trưởng. Trẻ em cần Vitaminh A để phát triển bình thường. Vitamin A tham gia trong cấu trúc của các tế bào thị giác (Tế bào hình nón có vai trò với quá trình nhìn khi ánh sáng tỏ và tế bào hình que có vai trò với quá trình khi nhìn ánh sáng yếu).

VAI TRÒ CỦA VITAMIN A TRONG CƠ THỂ
Vitamin A rất cần thiết đối với sự nhìn thấy của mắt. Biểu hiện sớm của thiếu vitamin A là khả năng nhìn thấy lúc ánh sáng yếu giảm, nhân gian gọi là bệnh "quáng gà".

Vitamin A cần thiết cho sự bảo vệ toàn vẹn của biểu mô giác mạc mắt và các tổ chức biểu mô dưới da, khí quản, tuyến nước bọt, niêm mạc đường hô hấp, tiêu hóa, tiết niệu... Khi thiếu vitamin A sản xuất các niêm dịch da bị khô và có hiện tượng sừng hóa, hệ thống niêm mạc biểu mô bị tổn thương và giảm sức đề kháng đối với sự xâm nhập của vi khuẩn.

Vitamin A tham gia vào quá trìn đáp ứng miễn dịch, giúp cơ thể tăng cường sức đề kháng để chống lại sự xâm nhập của vi khuẩn, virut và các yếu tố bất lợi.

NGUYÊN NHÂN BỊ THIẾU VITAMIN A
Do khẩu phần ăn bị thiếu hụt Vitamin A: một chế độ ăn nghèo nàn với nhiều chất bột, ít thức ăn động vật, (những thức ăn có hàm lượng Vitamin A cao) như thịt, cá, trứng, tôm... thiếu dầu mỡ làm giàm hấp thu vitamin (vitamin A hòa tan trong dầu, mỡ). Sự thiếu hụt này thường xảy ra trong giai đoạn trẻ ăn bổ xung. Sữa mẹ là nguồn Vitamin A quan trọng của trẻ nhỏ. Trẻ không được bú mẹ có nguy cơ bị thiếu vitamin A.

Tình trạng nhiễm khuẩn, nhiễm virut đặc biệt là khi trẻ lên sởi, viêm đường hô hấp, tiêu chảy là nguyên nhân quan trọng dẫn tới tình trạng thiếu vitamin A. Trẻ bị nhiễm giun, nhất là giun đũa cũng là nguyên nhân dẫn đến thiếu vitamin A.

Trẻ bị suy dinh dưỡng nặng thường kèm theo thiếu vitamin A.
Ngoài ra thiếu các vi chất khác như kẽm cũng ảnh hưởng tới chuyển hóa vitamin A trong cơ thể.

CÁC BIỂU HIỆN KHI TRẺ BỊ THIẾU VITAMIN A
Thiếu vitamin A nhẹ làm giảm phát triển cơ thể, tăng nguy cơ mắc bệnh nhiễm khuẩn đặc biệt là nhiễm khuẩn đường tiêu hóa (tiêu chảy) và nhiễm khuẩn đường hô hấp (viêm đường hô hấp) Thiếu vitamin A nặng ngoài việc làm giảm sức đề kháng của cơ thể trẻ kém phát triển còn gây nên các tổn thương ở mắt. Các tổn thương đó nếu không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời có thể dẫn đến mù lòa vĩnh viễn. Triệu chứng lâm sàng của thiếu viatmin A tiến triển như sau (theo sự phân loại của tổ chức y tế thế giới):

Biểu hiện sớm nhất là quáng gà (ký hiệu là XN): quáng gà là hiện tượng giảm thị lực trong điều kiện thiếu ánh sáng. Khi chiều choạng tối (lúc gà lên chuồng), trẻ mắc bệnh này thường trở nên nhút nhát, chỉ ngồi nguyên tại chỗ, không dám đi lại hoặc chạy theo bạn đùa nghịch. Những trẻ lớn hơn khi bị bệnh thường đi lại khó khăn vào những buổi tối, hay vấp ngã, hay va vấp vào những đồ vật để trong nhà như nồi niêu, bàn ghế, đi lại phải lần tường do nhìn không rõ. Những trẻ bé hơn chưa biết đi thì không biết tìm nhặt đồ chơi vào buổi tối, không biết tìm và cầm đúng thức ăn khi mẹ đưa cho mà phải quờ quạng, tối đến trẻ có thể theo người khác tưởng nhầm là mẹ. Nếu trẻ được phát triển sớm thiếu vitamin A ở giai đoạn quáng gà và được điều trị ngay bằng vitamin A liều cao thì bệnh sẽ khỏi nhanh chóng sau 2- 3 ngày.
Bệnh Bitot (ký hiệu là X1B): là những vệt trắng, bóng trên màng tiếp hợp, thường có hình tam giác, như đám bọt xà phòng nhỏ, hay gặp ở kết mạc chỗ sát rìa giác mạc, có thể có ở 1 hoặc 2 mắt. Vệt Bitot chính là những đám tế bào kiểu mô kết mạc bị khô, dày lên, hóa sừng và bong vảy. Vệt Bitot là triệu chứng đặc hiệu của tổn thương kết mạc do thiếu vitamin A.
Khô giác mạc (Ký hiệu là X2): giác mạc trở nên mất độ bóng, sáng mờ đục, như làn sương phủ, có thể sần sùi, giảm các giác của giác mạc. Khô giác mạc hay xảy ra ở nửa dưới giác mạc và thường có kèm theo cả khô kết mạc hoặc có vệt Bitot. Biểu hiện quan trọng nhát là trẻ sợ ánh sáng hay cụp mắt nhìn xống, ra sáng thường nhắm mắt. Nếu phát hiện và điều trị kịp thời ở giai đoàn này có thể phục hồi mà không để lại di chứng. Nếu không được điều trị kịp thời có thể dấn tới loét giác mạc gây biến chứng nặng nề.
Loét nhuyễn giác mạc: (ký hiệu là X3A và X3B) Loét giác mạc là sự mất tổ chức một phần hay tất cả các lớp của giác mạc. Khi khô loét giác mạc chưa sâu, chưa bị bội nhiễm nặng cần phải điều trị tích cực và kịp thời thì vết loét liền nhanh, sẹo để lại nhỏ và mỏng, thị lực sẽ giảm ít. Trường hợp loét sâu và rộng, giác mạc sẽ bị thủng gây phòi mống mắt, teo nhãn cầu và mù lòa vĩnh viễn.
Sẹo giác mạc do khô mắt (ký hiệu là XS): là di chứng sau khi bị loét giác mạc, tùy theo vị trí và mức độ sẹo (sẹo lồi, sẹo dúm) sẽ ảnh hưởng gây giảm thị lực hoặc gây mù lòa không hồi phục.
Tổn thương đáy mắt do khô mắt (ký hiệu XF): là tổn thương của võng mạc do thiếu vitamin A, biểu hiện tình trạng thiếu vitamin A mạn tính. Tổn thương thường gặp ở trẻ tuổi đi học có thể kèm theo quáng gà. Soi đáy mắt thấy hình ảnh võng mạc xuất hiện các chấm nhỏ màu trắng hoặc vàng rải rác, dọc theo các mạch máu võng mạc. Điều trị bằng Vitamin A sẽ hồi phục nhanh.

CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG THIẾU VITAMIN A
Cải thiện để nâng cao chất lượng bữa ăn: chế độ ăn hàng ngày cần cung cấp đủ vitamin A và caroten. Thực hiện nuôi con bằng sữa mẹ vì mẹ là nguồn cung cấp vitamin A tốt nhất đối với trẻ nhỏ. Chế độ ăn cần được ưu tiên thức ăn động vật là loại thức ăn giàu vitamin A (trong 100g thịt gà có 120 mcg vitamin A, trong 100g thịt lợn có 6000 mcg vitaminA, trong 100 gam cá trê cso 93 mcg vitaminA, trong 100 gam lòng đỏ trứng gà có 960 mcg vitamin A… Bữa ăn của trẻ cần có đủ dầu hoặc mỡ để hấp thụ tốt Vitamin A. Một số rau,quả có màu vàng, đỏ, da cam chứa hàm lượng caroten cao, đáng chú ý nhất là: cà rốt, rau dền, xoài, dưa hấu, đu đủ chín, cà chua, gấc… Caroten khi vào cơ thể sẽ được chuyển thành vitamin A. Nhưng theo các nghiên cứu gần đây không phải lúc nào caroten cũng được chuyển thành viatmin A và tỉ lệ chuyển đổi này không cao.

Bổ sung vitamin A liều cao cho trẻ: trẻ từ 6-36 tháng được uống bổ sung viên nang vitamin A liều cao. Với trẻ trên 12 tháng đến 36 tháng uống bổ sung viên nang loại 200.000 đơn vị quốc tế (đvqt) mỗi năm 2 lần. Với trẻ dưới 12 tháng uống bổ sung viên nang loại 100.000 đvqt. Đối với bà mẹ sau đẻ trong vòng một tháng cần được bổ sung vitamin A liều cao một liệu 200.000 đvqt. Trẻ dưới 5 tuổi khi bị tiêu chảy, viêm đường hô hấp, lên sởi, cần được uống 1 liều vitamin A liều cao.

Tăng cường vitamin A trong một số thực phẩm: nhiều nước trên thế giới và trong khu vực châu Á áp dụng tăng cường vitamin A vào một số thức ăn như mỡ, Macgarin, bột sữa gầy, đường… Việt Nam cũng đã bắt đầu nghiên cứu thử nghiệm tăng cường vitamin A vào thực phẩm.
Phát hiện và điều trị trẻ khô mắt: trẻ có biểu hiện khô mắt do thiếu vitamin A cần phải được phát hiện và điều trị nhanh tróng, kịp thời, tất cả các trường hợp mắc bệnh quáng gà, khô kết mạc, vệt Bitot đến khô loét giác mạc đều được cấp tốc điều trị theo phác đồ của tổ chức y tế thế giới như sau:

Ngay lập tức cho uống 200.000 đvqt
Ngày hôm sau uống tiếp 200.000 đvqt
Một tuần sau uống nốt 200.000 đvqt
Trẻ dưới 12 tháng dùng nửa liều trên (mỗi lần uống 100.000 đvqt)

Như vậy trẻ bị khô mắt cần được uống đủ 03 viên vitaminA liều cao trong phác đồ điều trị.

Cũng không nên mua và sử dụng Vitamin A một cách tùy tiện. Vitamin A là loại vitamin tan trong chất béo khi thừa sẽ tích lũy và gây ngộ độc cho cơ thể với các biểu hiện đau đầu, mệt mỏi, buồn nôn, rụng tóc, rối loạn kinh nguyệt ở người lớn, mệt mỏi, chậm tăng cân, tăng áp lực sọ não (thóp phồng căng, não úng tủy), đau xương…ở trẻ em.

(TS.Hoàng Kim Thanh – Viện Dinh dưỡng Quốc gia – Theo báo Thầy thuốc Việt Nam)
( Theo Bibi.Vn )