Một trong những yêu cầu của chương trình GDMN được ban hành và thực hiện từ năm học 2009-2010 là tạo điều kiện thuận lợi cho trẻ được tích cực hoạt động giao lưu cảm xúc, được giao tiếp thường xuyên, hoạt động với đồ vật và vui chơi, được trải nghiệm, tìm tòi, khám phá môi trường xung quanh dưới nhiều hình thức. Chú trọng đổi mới tổ chức môi trường giáo dục nhằm kích thích và tạo cơ hội cho trẻ tích cực khám phá, thử nghiệm và sáng tạo. Mọi hoạt động giáo dục cần được vận dụng một cách linh hoạt, không gò bó, không áp đặt.

Đối với giáo dục âm nhạc, cho trẻ tiếp cận nội dung và hình thức hoạt động theo hình xoáy trôn ốc, tức là cho trẻ hoạt động từ đơn giản, dễ rồi khó dần trên nền những kiến thức đã biết. Ở độ tuổi nhà trẻ, giáo viên chủ yếu cho trẻ nghe hát, nghe nhạc (sau đây sẽ gọi chung là nghe nhạc). Việc áp dụng các hình thức nghe nhạc phong phú sẽ giúp trẻ làm quen dần và yêu thích âm nhạc hơn.

Ở độ tuổi nhà trẻ: giáo viên chủ yếu lựa chọn cho trẻ các bài hát đơn giản, ngắn gọn mô tả những đồ dùng, vật dụng, môi trường gần gũi với trẻ, những hành động phù hợp với lứa tuổi của trẻ. Nhạc không lời cho trẻ nghe có thể là các ca khúc, đặc biệt là các bài dân ca các vùng miền, các dân tộc hòa tấu bởi dàn nhạc dân tộc; hoặc các bản nhạc rất nổi tiếng và quen thuộc như Pô-lô-ne (Polonaise - Orginski), Thư gửi Ê-li-dơ (Bagatelle: "Fur Elise" - L.V.Beethoven), xô nát Ánh trăng ("Moonlight" sonata - L.V.Beethoven), Vũ khúc Hungari số 5 (Hungarian Dance No.5 - J. Brahms), Hành khúc Thổ Nhĩ Kì (Turkish Rondo - W.A. Mozart)...

Trẻ từ 3-12 tháng tuổi nghe nhạc một cách thụ động, không chủ đích. Giáo viên có thể cho trẻ nghe bất kỳ lúc nào phù hợp như ngủ chơi.... Khi trẻ ngủ, nghỉ lựa chọn bài hát, bản nhạc không lời êm dịu, nhẹ nhàng sẽ tác động tích cực vào trí não của trẻ, giúp trẻ có thể ngủ, nghỉ ngơi được tốt; khi trẻ chơi, tập lẫy, tập bò, tập đi...sử dụng những bản nhạc vui nhộn sẽ gây hứng thú cho trẻ.

Trẻ từ 12-36 tháng tuổi bên cạnh cho trẻ nghe nhạc cần cho trẻ tập hát các bài hát có ca từ thật đơn giản, dễ hiểu. Việc tập hát sẽ cũng hỗ trợ cho trẻ tập nói, tập phát âm. Khi cho trẻ hát, giáo viên kết hợp gõ theo phách, nhịp hoặc tiết tấu của bài bằng cách vỗ tay, dùng các vật phát ra tiếng kêu khác nhau nhằm thu hút sự chú ý của trẻ và thêm phần hứng thú cho trẻ cùng tham gia hoạt động.

Trẻ ở tuổi mẫu giáo: việc tổ chức các hoạt động âm nhạc phong phú, đa dạng hơn. Trẻ học hát, nghe nhạc, vận động theo nhạc, trò chơi âm nhạc và kết hợp âm nhạc với các hoạt động giáo dục khác:

-Dạy hát: Phương pháp tổ chức thực hiện các nội dung nêu trên cũng cần phải linh hoạt, không cứng nhắc theo một khuôn mẫu gò bó. Vừa kết hợp phương pháp truyền thống, vừa sáng tạo để "làm mới" mỗi tiết dạy.Ví dụ như dạy hát cho trẻ. Phương pháp truyền thống là giáo viên hát, rồi bắt nhịp cho trẻ hát và cô cùng hát theo hoặc ghi âm sẵn bài hát rồi mở nhạc lên, cô trò cùng hát. Trẻ hát vài ba lần, sau đó gọi nhóm, rồi tổ, rồi cá nhân hát. Sau đó cô sửa lấy lệ vài chỗ rồi lại cùng hát, hát nhóm, hát cá nhân... Tuy nhiên, cách sửa sai hiệu quả nhất vẫn là cô hát mẫu, đàn mẫu nhiều lần chỗ đó, cho trẻ hát lại nhiều lần theo cô, theo tiếng đàn là tốt nhất. Cần lưu ý cô không nên nhận xét "con hát sai rồi, phải hát như thế này" hoặc những câu tương tự.Cần xác định việc dạy hát cho trẻ không có nghĩa là "luyện" cho trẻ phải hát thật đúng, thật hay bài hát mà mục đích chính là cho trẻ bước đầu tiếp cận với giai điệu, hình ảnh của bài hát.Từ đó trẻ sẽ yêu thích bài hát và tích cực tham gia hát.

Việc sử dụng hình ảnh, đồ dùng, vật dụng... hỗ trợ cho học hát là điều vô cùng cần thiết vì trẻ tư duy trực quan là chủ yếu. Giáo viên có thể sử dụng trong lúc giới thiệu bài, trong lúc dạy hát hay lúc ôn lại bài để giúp trẻ dễ hình dung về bài hát vốn dĩ là những âm thanh, hình ảnh khá trừu tượng.

Cô giáo và trẻ người dân tộc Chăm (Phú Yên) sử dụng "nhạc cụ" vận động và hát

-Nghe nhạc: ở độ tuổi mẫu giáo việc nghe nhạc sẽ có chủ đích hơn. Ngoài việc vẫn cho trẻ nghe như khi còn ở lứa tuổi nhà trẻ, giáo viên mở rộng hình thức tổ chức cho trẻ nghe. Một điểm rất đáng lưu ý là giáo viên nhất thiết không được "độc diễn" trong khi cho trẻ nghe nhạc. Khi trẻ nghe nhạc từ băng, đĩa cũng như từ cô biểu diễn, giáo viên luôn quan sát, chú ý thái độ của trẻ, hướng trẻ vào bài, cùng trẻ vận động, múa hát theo nếu trẻ muốn cùng tham gia. Nếu nhiều trẻ miễn cưỡng nghe hoặc bỏ ra khỏi vị trí, giáo viên có thể chuyển đổi sang hình thức khác chứ không nhất thiết phải cho nghe cô hát đủ số lần, như đã chuẩn bị.

-Tổ chức trò chơi âm nhạc: không những giúp trẻ cảm nhận về âm thanh âm nhạc tốt hơn mà nó còn giúp trẻ phát triển trên nhiều lĩnh vực khác nữa. Lúc tham gia chơi, trẻ được hòa vào với không khí chung của nhóm, lớp, được vận động, sáng tạo ... Tổ chức mỗi trò chơi, giáo viên nên chọn một nội dung nhỏ làm chủ đạo, từ đó phối hợp với 1 - 2 nội dung là cùng, tránh ôm đồm dễ dẫn đến việc chơi xong trẻ không đọng lại gì cho dù tham gia hoạt động đủ thứ.

Ví dụ giáo viên cho trẻ chơi trò chơi Đi tìm xuất xứ bài hát:Làm một tấm bản đồ Việt Nam phóng to, tô màu ba miền Bắc-Trung-Nam khác nhau. Phác họa hình ảnh và tên bài hát dân ca quen thuộc của 3 miền cho trẻ quan sát, sau đó gỡ ra và đề nghị trẻ xung phong lên dán lại. Có thể hát một đoạn một bài nào đó rồi cho trẻ lên đính lại bài hát cho đúng khu vực. Trò chơi này sẽ giúp trẻ cảm nhận được giai điệu của một số bài hát khác nhau, bước đầu nhận biết về sự khác nhau của âm nhạc mỗi vùng.

Cô giáo (người Kinh) và trẻ dân tộc Raglai (Thuận Nam, Ninh Thuận) đang múa hát

- Kết hợp hoạt động âm nhạc với các hoạt động giáo dục khác: việc dùng các phương tiện diễn tả âm nhạc như một công cụ hữu hiệu để kết hợp với các hoạt động giáo dục khác như làm quen với toán, chữ viết, môi trường, kết hợp vận động ... đã trở nên phổ biến trong các hoạt động giáo dục.Ví dụ: hoạt động làm quen với toán, ta có thể sử dụng âm nhạc giúp trẻ làm quen với các con số một cách tự nhiên, nhẹ nhàng thụng qua các trò chơi với lời ca có số, số người tham gia ...

VD: Bài hát Năm ngón tay ngoan

Chọn 5 trẻ xung phong đứng lên, mỗi trẻ cầm một mảnh bìa cứng hoặc tờ giấy vẽ một số(từ 1-5) và hình vẽ bàn tay có 4 ngón nắm lại, một ngón xòe ra lần lượt là ngón cái, trỏ, giữa, áp út và út. Khi hỏi đến ngón nào thì người đó bước lên phía trước. Khi cả 5 trẻ đứng lên hết thì cùng giơ cao lên và vừa hát vừa đưa hình vẽ qua bên trái, bên phải đều nhau. Có thể thay đổi bài hát có số khác hoặc lần lượt chơi.

Âm nhạc như làm nền cho các hoạt động, như phương tiện tiếp cận các khái niệm, các hình ảnh, các hoạt động một cách nhẹ nhàng, vui vẻ phù hợp với trẻ mầm non. Tuy nhiên, nếu quá lạm dụng âm nhạc vào các hoạt động khác sẽ có thể khiến trẻ không tập trung với hoạt động đó. Do vậy, mỗi khi đưa âm nhạc kết hợp với các hoạt động khác, giáo viên cần cân nhắc kĩ lưỡng dung lượng cần thiết và phù hợp.

- Xây dựng môi trường hoạt động âm nhạc trong lớp: Ở góc nghệ thuật, giáo viên có thể cùng với trẻ vẽ tranh, cắt dán, tạo mẫu các đồ vật, nhạc cụ; tự tạo ra các nhạc cụ đơn giản, cùng phụ huynh sưu tầm các nhạc cụ như chiêng, trống ... (kể cả đồ thật lẫn đồ chơi) để trang trí cho góc nghệ thuật. Có thể sắp xếp theo bộ, theo chủ đề tránh rườm rà. Giáo viên cho trẻ cùng tham gia, góp ý kiến cách sắp xếp, tạo cho trẻ hứng thú và được tôn trọng. Cần tận dụng tối đa sản phẩm ở góc vào các hoạt động nghệ thuật chứ không nên chỉ để trưng bày cho đẹp.

Điểm đáng chú ý ở đây là trong một tiết hoạt động âm nhạc , giáo viên không nhất thiết phải thực hiện đầy đủ các nội dung trên và theo đúng trình tự mà có thể thực hiện một cách linh hoạt trên cơ sở kế hoạch lâu dài,tổng thể trong một kì, một năm, đảm bảo tiếp cận được kết quả mong đợi như mục tiêu chương trình.

Hoàng Công Dụng