Những kỹ năng giao tiếp và học hỏi xuất phát từ việc lắng nghe hiệu quả. Lắng nghe là hoạt động giao tiếp đầu tiên của bé; nó cần thiết cho việc học và tham gia vào cuộc sống. Nghe và lắng nghe không phải là hai hoạt động giống nhau - lắng nghe là một quá trình tập trung chủ động vào âm thanh, trong khi nghe là sự tiếp nhận âm thanh một cách thụ động.

Lắng nghe có liên quan mật thiết với khoảng thời gian chú ý, bởi vì nó đòi hỏi khả năng và mong muốn chú tâm đến âm thanh. Lắng nghe không tốt có thể bắt đầu ở bất kỳ lứa tuổi nào vì nhiều nguyên nhân, chẳng hạn sức khỏe không tốt, tai nạn, thay đổi lối sống nhiều hoặc căng thẳng. Những bé có tiền sử nhiễm trùng tai thường mắc những vấn đề về tai và lắng nghe.

Những hậu quả của việc lắng nghe không tốt là gì?
Lắng nghe không tốt có thể dẫn đến những sai sót lớn hoặc tai nạn nghiêm trọng. Sự lắng nghe không tốt trong giai đoạn đầu của sự phát triển có thể dẫn đến những vấn đề về chú ý, ghi nhớ, nói, đọc cũng như những kỹ năng học hỏi và giao tiếp khác.

Khả năng lắng nghe ở bé phát triển như thế nào?
Những bé có thính lực bình thường có thể nghe trong vài tháng cuối của thai kỳ. Thai nhi nghe được âm thanh như nhịp tim, thở, tiêu hóa và tuần hoàn của người mẹ. Thai nhi cũng có thể nghe được giọng nói - đặc biệt là giọng nói của người mẹ. Giọng nói xuất hiện ngẫu nhiên, so với những âm thanh đều đều của cơ thể. Nhạc và âm thanh của tiếng mẹ làm thai nhi thích thú. Thai nhi thường tập trung vào những âm thanh này, làm giảm đi tác động của những âm thanh khác.

Đây là sự khởi đầu của quá trình lắng nghe. Và cũng là sự khởi đầu của việc giao tiếp với người khác. Khi bạn lắng nghe nhạc trong thời gian mang thai, con của bạn có cử động nhiều hơn không? Thai nhi đang phát triển ngày càng trở nên hòa hợp - với bạn và với thế giới bên ngoài.

Cha mẹ có thể giúp bé hình thành những kỹ năng lắng nghe như thế nào?
Bước đầu tiên là phải tạo ra một cuộc sống gia đình thoải mái, an toàn và thương yêu . Hãy dành thời gian để lắng nghe những loại nhạc êm dịu cùng với bé. Một số cha mẹ chơi nhạc cổ điển hoặc đọc những truyện trẻ em cho bé nghe, thậm chí là cho cả bé sơ sinh nữa. Nhạc và giọng của cha mẹ khi đọc sẽ làm xoa dịu, dỗ dành bé rất hiệu quả.

Mở băng ghi lại nhịp tim của mẹ có thể xoa dịu bé đang cáu kỉnh. Lắng nghe nhạc và nhịp tim của mẹ có thể giúp bé đối phó với tiếng ồn của lồng nuôi bé sinh non và máy thở.

Nhịp điệu của âm thanh cơ thể người mẹ, giọng của mẹ và âm nhạc tạo được sự thoải mái, an toàn và phát triển đối với bé . Bạn hãy thử nghĩ xem những bài hát ru có thể làm giảm sự đau buồn của bé như thế nào - tác dụng phổ quát này có liên hệ với sự thoải mái và bảo vệ khi bé vẫn còn ở trong tử cung của người mẹ.

Tiếng khóc đầu đời là lời phát biểu đầu tiên của bé đối với cuộc đời. Bé biết rằng bạn đang lắng nghe khi bạn đáp ứng nhanh chóng và hăm hở trong những tháng đầu tiên này.

Bé vẫn thường thủ thỉ, bập bẹ và tạo ra những âm thanh khó hiểu trong quá trình bé học nói. Hãy đáp ứng với những âm thanh này ngay lập tức để cho bé hoàn tất chuỗi âm thanh và sau đó sẽ lặp lại để hoàn thiện hơn khả năng ngôn ngữ của mình. Bé cũng nhận biết được rằng bạn đang lắng nghe và rằng giọng nói có quyền năng rất lớn.

Lặp lại và mở rộng vấn đề mà con của bạn đã nói mà không đề cập đến việc giọng của bé có rõ hay không - bé cần biết rằng bạn sẽ lắng nghe mà không bình phẩm. Hãy khen ngợi những âm thanh mà bé tạo ra. Ngồi sát bên bé khi nói chuyện và lắng nghe - đây là điều đặc biệt quan trọng đối với những bé có khả năng nghe kém.

Hãy là người làm mẫu, có khả năng lắng nghe tốt của bé. Quan sát bé khi bạn nói và lắng nghe. Gọi tên và chạm vào vai bé khi bạn bắt đầu nói để giúp bé tập trung vào tiếng nói của bạn. Đừng bao giờ ngắt lời. Bạn đang dạy cho bé hiểu rằng con người có quyền được lắng nghe.

Mỗi ngày nên dành thời gian lắng nghe đặc biệt đối với bé. Lúc này, bạn cần kiểm soát mức độ ồn trong nhà; tắt radio, TV, máy hút bụi, nước chảy và những âm thanh khác. Có thể đặt ra một bài hát đặc biệt cho bé - theo điệu riêng của bạn hoặc dùng một giai điệu nổi tiếng với lời của bạn. Nếu có thể, hãy cử động bàn tay, bàn chân và cơ thể bé theo nhịp bài hát.

Trong thời gian lắng nghe, bạn có thể nói theo nhịp điệu. Gõ trên một đồ vật ở gần bé hoặc vỗ tay: "Xin chào, bạn có khỏe không? Tên tôi là Bố. Còn đây là Mẹ..."

Khích lệ những thành viên khác trong gia đình dành thời gian để lắng nghe bé. Nói với bé bất cứ lúc nào bé thức. Mô tả cho bé những gì bạn nghe, thấy và sờ. Nếu bé ăn chung cùng với gia đình, mô tả mùi, vị và tính chất của thức ăn cho bé nghe.

Nếu người khác chăm sóc con của bạn trong ngày, có thể tạo ra một băng video hoặc audio (hình hoặc tiếng) ghi lại cảnh bạn và các thành viên khác trong gia đình nói hoặc hát một điều gì đó có tính chất cá nhân đối với bé để cho người chăm sóc mở băng này vài lần trong ngày. Bằng cách này, bé sẽ có cơ hội trông thấy người thân mỗi ngày.

Đọc và kể chuyện là cần thiết đối với sự phát triển khả năng nói, ngôn ngữ và lắng nghe của bé. Bạn nên đọc những truyện ngắn ở cấp độ quan tâm của bé. Hãy tìm trong những tạp chí hoặc sách và chọn ra những mục mình quan tâm. Cắt ra những tấm hình để làm thành một cuốn "sách lắng nghe" có thêm vào những hình mới mỗi ngày. Đưa vào đó những tấm hình của gia đình. Yêu cầu bé tìm ra những chi tiết đặc biệt trong những tấm hình (chẳng hạn một con chó, một con chó lớn, một con chó đen, một con chó và một con mèo, những hành động và màu sắc). Gọi tên những món đó để bé tìm trong một phòng, sau đó mở rộng hai món trong một phòng và rồi đến một món trong một phòng và một món thứ hai ở trong một phòng khác.

Tóm tắt
Bạn nên nhớ ba điều cơ bản của việc khích lệ phát triển những kỹ năng lắng nghe của bé sau đây:
* Tạo ra một khung cảnh thoải mái để mời và hỗ trợ việc lắng nghe
* Hãy là người lắng nghe tốt
* Tạo ra âm thanh làm bé thích thú - đặc biệt là nhạc và giọng nói của những người thân yêu của bé.

Theo BS. Phạm Ngọc Thanh - http://www.nhidong.org.vn