Gần đây, hầu hết các báo đều nhấn mạnh sự nhắc nhở của Tổng bí thư Nông Đức Mạnh về vấn đề này. Điều này có nghĩa là ngành giáo dục làm chưa tốt công việc nói trên. Thực trạng này không có gì khó hiểu.

UNICEF đã có dự án hợp tác với Bộ Giáo dục - đào tạo để đưa gIáo dục kỹ năng sống (GDKNS) vào học đường từ giữa thập niên 1990 bằng cách làm thí điểm ở một số trường cấp II trên toàn quốc. Các giáo viên đi tập huấn và về thực hiện theo tài liệu hướng dẫn, nhưng tới nay dự án chưa ra đại trà nổi, mặc dù cụm từ GDKNS đã trở thành “mốt”. Người người nhắc tới nó nhưng nếu được hỏi kỹ năng sống là gì và truyền đạt ra sao thì chưa chắc ai cũng trả lời được.

Vì sao sau hàng chục năm nhưng GDKNS chưa được đưa ra đại trà trong ngành giáo dục? Xin thưa, vì nó đi ngược hoàn toàn với triết lý và phương pháp áp đặt của giáo dục hiện hành của VN. Sở dĩ các tổ chức LHQ đã đề ra chương trình GDKNS cho toàn thế giới từ đầu thập niên 1990 là vì tuổi trẻ ngày nay phải tự mình đương đầu với nhiều vấn đề tâm lý xã hội phức tạp trong cuộc sống. Giáo dục từ chương hoàn toàn bất lực trước hiện trạng này. Vấn đề là làm sao giúp trẻ trở nên độc lập, tăng cường nội lực để tự quyết định, có những lựa chọn đúng, nói không với cái xấu... Giáo dục từ chương bằng giảng thuyết thông qua lời nói suông sẽ hoàn toàn vô hiệu quả. Trẻ cần học bằng hành, học vui - vui học, học từ cuộc sống và hành động ngay trong cuộc sống. Do đó trẻ chỉ có thể học thông qua những nhóm nhỏ, những cuộc tranh luận, những trò chơi, những cuộc sắm vai... Điều mà người thầy trong giáo dục truyền thống không làm được.

Người hướng dẫn trong GDKNS là một “xúc tác viên”, một chuyên gia sinh hoạt nhóm biết khơi gợi, tạo điều kiện cho trẻ tự bộc bạch, đưa ra sáng kiến, tự khẳng định... Tôi đã quan sát một vài cuộc GDKNS ở một trường nọ. Giáo viên hết sức nhiệt tình, nhưng chỉ biết làm một cách máy móc theo đề cương hướng dẫn. Cũng hỏi đáp, hát hò, trẻ cũng thích nhưng không có một sự thay đổi sâu sắc. Thầy vẫn là một nhân vật có quyền lực và trò vẫn làm theo lệnh... Vì thầy cô chưa thoát khỏi cách làm của giáo dục áp đặt mà mình là sản phẩm. Thường họ phải trải qua một cuộc tập huấn gọi là “delearn” để tháo gỡ cái cũ, để thức tỉnh và tự giải phóng mình từ trong thâm sâu.

Ngược lại, trong giáo dục phi chính quy mà người học là công nhân, nông dân, trẻ bụi đời... không thể tiếp thu cái mới trong cách học từ chương bắt buộc các giáo dục viên đường phố, các cộng tác viên cộng đồng phải sử dụng phương pháp cùng tham gia thì GDKNS đang là một hiện thực trong xã hội VN. Điều này cũng đúng quy luật vì theo UNESCO, chính giáo dục phi chính quy đã đem lại sự đổi mới trong giáo dục chính quy trên khắp thế giới.

Tóm lại, GDKNS là chuyện khó làm. Nhưng nếu thực hiện tốt, chính nó là nhân tố dẫn tới cuộc cách mạng giáo dục lấy người học làm trung tâm và sự tham gia của người học làm động lực.

Thạc sĩ PTCĐ Nguyễn Thị Oanh

GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO TRẺ Kỹ năng sống (KNS) là gì? Và tại sao phải giáo dục kỹ năng sống (GDKNS)? Như chúng ta đã biết, khoảng cách giữa nhận thức và hành động luôn khá lớn. Cha mẹ, thầy cô giáo biết là không nên đánh trẻ nhưng vẫn đánh. Trẻ nào cũng biết ma tuý là nguy hiểm nhưng không ít trẻ vẫn sa vào vì vấn đề nhân cách và vì sức ép của bạn bè. Ngày xưa trong giáo dục truyền thông, trẻ chỉ việc nghe lời cha mẹ. Những gì học ở gia đình và xã hội lại giống nhau. Một hành vi sai trái thường bị xã hội đồng loạt lên án, nên ít ai dám hành động tiêu cực. Ngày nay thì khác, những gì học trong gia đình và tác động của xã hội rất khác nhau qua bạn bè, tuyền thông đại chúng, phim ảnh … trong nhiều trường hợp, trẻ phải tự ứng phó một mình. Có khi cha mẹ có đó, nhưng theo không kịp những biến động xã hội ngày càng dồn dập. Với sự bùng nổ thông tin, trẻ tiếp cận với đủ thứ loại tác động, tốt có, xấu có. Một số không nhỏ phải rời bỏ gia đình, hoặc phải bươn chải kiếm sống, thậm chí gánh vác trách nhiệm của người lớn. Do ngày càng có nhiều việc phải quyết định một mình nên trẻ không chỉ cần được biết thế nào là điều hay lẽ phải mà còn phải có khả năng hành động theo nhận thức. Trước tình hình này, vào đầu thập kỷ 90 các tổ chức của Liên Hiệp Quốc như WHO (tổ chức Y tế thế giới), UNICEF (Quỹ cứu trợ nhi đồng), UNESCO (tổ chức giáo dục văn hóa và khoa học) và các nhà giáo dục thế giới đã cùng tìm cách giáo dục đề tạo cho trẻ năng lực tâm lý xã hội, nhằm ứng phó với những yêu cầu và thách thức của cuộc sống hàng ngày. Đó là GDKNS nhằm giúp trẻ biến nhận thức thành hành động, nghĩa là trẻ không chỉ hiểu biết mà còn phải làm được điều mình hiểu. Cách dạy cũ theo kiểm rao giảng suông, dạy vẹt học vẹt không đạt được sự thay đổi hành vi này. Trong cách giáo dục mới, trẻ được giúp đỡ để biết mình là ai, mình muốn gì, có mục đích gì trong cuộc sống, biết dung hòa giữa cái tôi và cái chúng ta và có những chọn lựa và quyết định đúng trước những biến cố do cuộc sống đưa đến. Để có năng lực tâm lý xã hội này, trẻ được dạy các kỹ năng như: ý thức về bản thân, thấu cảm với người khác, suy nghĩ sáng tạo và có phán đoán, truyền thông và giao tiếp có hiệu quả, giải quyết vấn đề, lấy quyết định, ứng phó với cảm xúc và stress v.v.. các kỹ năng này có thể được dạy riêng, nhưng thường thì được lồng ghép trong giáo dục sức khoẻ nói chung và sức khoẻ sinh sản, phòng chống HIV, ma túy, bảo vệ môi trường, trật tự an toàn giao thông chống bạo lực, hướng nghiệp… Phương pháp giáo dục là đặt trẻ trước những tình huống khó giải quyết (ví dụ như bị nhóm bạn rủ hút ma tuý, hay một bạn gái trước sức ép của bạn trai để quan hệ tình dục…) để trẻ giải quyết theo nhóm thông qua thảo luận, trò chơi, sắm vai, vẽ tranh hay hành động cụ thể. Qua đó, trẻ học bằng hành và tự quyết định với sự góp ý của nhóm bạn. Tác động của nhóm bạn rất mạnh mẽ theo hướng tích cực hay tiêu cực. Nếu sức ép của nhóm bạn xấu có thể khiến trẻ chấp nhận làm chuyện sai trái, thì giáo dục viên cũng có thể biến sức ép này thành tích cực để giúp cá nhân có những quyết định lành mạnh. Tuy nhiên, GDKNS không dễ chút nào, vì nó nằm ngoài cách suy nghĩ và thói quen của ta từ trước đến nay. Việc đầu tiên là tin vào khả năng của trẻ để suy nghĩ và có hành động đúng. Ở tuổi vị thành niên, trẻ đã biết suy nghĩ có trách nhiệm, biết muốn điều tốt cho mình và cho người khác, biết tự định hướng cho tương lai. Người lớn không nên áp đặt ý kiến của mình mà cần khơi dậy tiềm năng trẻ, hỗ trợ sự phát triển tiềm năng này bằng thái độ thông cảm và tôn trọng. Lòng tự tin của trẻ sẽ lớn rất nhanh nếu người lớn nhìn chúng bằng con mắt mới và sáng tạo, đồng thời với thái độ kiên nhẫn. Do đó, GDKNS chỉ thành công với nhà giáo dục “kiểu mới” khác với người thầy mệnh lệnh, bao cấp, suy nghĩ và hành động thay cho trẻ. Trẻ phải chủ động mới biến được nhận thức thành hành động. Nhà giáo dục này không chỉ phải rành tâm lý lứa tuổi, mà còn phải có kiến thức và kỹ năng về nhóm để biết vận dụng tâm lý nhóm vào công tác giáo dục. Sinh hoạt nhóm rất quan trọng trong việc giúp trẻ nên chủ động để tự quyết. GDKNS cũng không thể thành công nếu xã hội, nhất là gia đình, không đổi cách nhìn đứa trẻ, xem nó như: “con nít, chẳng biết gì”, giáo dục theo kiểu nhục mạ, hạ thấp vv... Nền tảng của GDKNS là ý thức về giá trị bản thân nơi trẻ… mà đây là một điều mà xã hội ta chưa quen lắm. Trước khi thực hiện GDKNS, thiết nghĩ nhiều người lớn có liên quan phải được đào tạo lại. Thạc sĩ PTCĐ Nguyễn Thị Oanh

Theo Tuổi Trẻ