Trẻ dưới 5 tuổi, nhất là đối tượng dưới 2 tháng tuổi có nguy cơ mắc, tử vong do viêm phổi cao nhất.

Trẻ em dưới 5 tuổi là nhóm đối tượng dễ mắc bệnh viêm phổi

BS.CKII Phạm Thanh Xuân (Bác sĩ cao cấp khoa Nhi, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội) cho biết, theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ước tính hàng năm có khoảng 150 triệu đợt viêm phổi xảy ra ở trẻ em các nước đang phát triển, trong đó có khoảng 11 triệu trẻ nhập viện. Dù hiện nay đã có nhiều tiến bộ trong lĩnh vực chẩn đoán và điều trị nhưng viêm phổi vẫn là nguyên nhân tử vong hàng đầu ở trẻ em dưới 5 tuổi.

Viêm phổi là một trong những nguyên nhân gây bệnh nặng trẻ em dưới 5 tuổi. Ảnh: Shutterstock

Các số liệu thống kê gần đây cho thấy, viêm phổi đã giết 2 triệu trẻ em mỗi năm, nhiều hơn con số tử vong do bệnh AIDS, sốt rét và sởi cộng lại. Ước tính mỗi ngày có khoảng 4.300 trẻ tử vong do viêm phổi trên toàn thế giới, nghĩa là cứ 20 giây lại có một trẻ tử vong do căn bệnh này. Riêng tại Việt Nam, hàng năm có khoảng 2,9 triệu lượt trẻ mắc viêm phổi và do vậy nước ta được xem là một trong 15 quốc gia có số lượng trẻ em mắc viêm phổi nhiều nhất thế giới. Hàng năm vẫn có khoảng 4.000 trẻ em Việt Nam chết vì viêm phổi.

"Việc nắm rõ nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng ngừa bệnh viêm phổi ở trẻ em sẽ giúp bố mẹ 'phản ứng nhanh' khi trẻ không may mắc bệnh cũng như bảo vệ con một cách tốt nhất", BS.CKII Phạm Thanh Xuân nói.

Viêm phổi ở trẻ em là tình trạng nhiễm trùng đường hô hấp nặng. Bệnh có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, tuy nhiên trẻ dưới 5 tuổi là đối tượng thường gặp nhất, dễ dẫn đến biến chứng nặng và tử vong hơn.

Bệnh viêm phổi ở trẻ em có 2 loại:

Viêm phổi thùy: là tình trạng viêm nhiễm ở nhu mô phổi, viêm ống phế nang, túi phế nang, viêm phế quản tận cùng. Bệnh thường xảy ra ở trẻ có sức đề kháng kém như: trẻ suy dinh dưỡng, trẻ có tiền sử bệnh lý liên quan đến đường hô hấp... Bệnh này thường xuất hiện khi thời tiết thay đổi nhất là vào mùa đông xuân - thời điểm có tỷ lệ mắc các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp cao nhất trong năm. Đặc biệt, viêm phổi thùy có thể bùng phát thành dịch ở nhà trẻ, trường học, các khu dân cư...

Viêm phổi phế quản (viêm phế quản phổi): là tình trạng viêm, nhiễm trùng cấp lan tỏa ở phế quản, phế nang phổi và cả các mô kẽ. Bệnh tiến triển rất nhanh, biến chứng nặng, thậm chí có thể gây tử vong nếu không được phát hiện và điều trị đúng cách. Trẻ dưới 5 tuổi, nhất là trẻ sơ sinh dưới 2 tháng rất dễ mắc bệnh này.

Nguyên nhân gây bệnh viêm phổi ở trẻ em

Theo BS.CKII Phạm Thanh Xuân, có nhiều nguyên nhân gây viêm phổi ở trẻ nhỏ nhưng "thủ phạm" nguy hiểm và thường gặp nhất là vi khuẩn phế cầu (Streptococcus pneumoniae). Vi khuẩn này được lan truyền nhiều nhất qua đường hô hấp (ho, hắt hơi) và lây lan thông qua việc tiếp xúc với người bị bệnh hoặc người khỏe mạnh mang vi khuẩn phế cầu trong người.

Bệnh viêm phổi ở trẻ em do phế cầu khuẩn thường gây ra triệu chứng sốt, mệt mỏi, li bì, có thể diễn tiến nhanh và để lại biến chứng. Ảnh: Shutterstock

"Khi bị viêm phổi phế cầu, trẻ có triệu chứng ho nhiều, ớn lạnh, sốt cao, vã mồ hôi, thở nhanh, đau ngực, đau cơ, mệt mỏi và ho có đờm. Những triệu chứng này dễ nhầm lẫn với cảm cúm thông thường nên bố mẹ thường xem nhẹ và mua thuốc điều trị triệu chứng. Trong khi đó, viêm phổi nếu không được phát hiện và điều trị sớm sẽ rất nguy hiểm", bác sĩ Xuân nói.

Ngoài ra, một số nguyên nhân khác có thể gây bệnh viêm phổi ở trẻ em như: trẻ nhiễm virus, khu vực có mức độ ô nhiễm cao, trẻ thường xuyên tiếp xúc với khói thuốc...

Dấu hiệu nhận biết trẻ em đang mắc bệnh

Dấu hiệu viêm phổi ở trẻ sơ sinh: sốt cao trên 39 độ; mệt mỏi, nằm li bì và ngủ liên tục; tình trạng khó thở, thở nhanh hơn mức bình thường, dùng cả bụng để co bóp và cố gắng lấy nhiều ôxy hơn để thở; ho khan vào thời gian đầu và sau đó ho có đờm, đờm trắng rồi chuyển xanh hoặc vàng; môi và da xanh xao, nhợt nhạt do cơ thể không đủ oxy; tức ngực hoặc đau bụng; nôn trớ hoặc tiêu chảy; bỏ bú hoặc bú ít.

Dấu hiệu viêm phổi ở trẻ nhỏ: thở rất nhanh; thở rít hoặc thở khò khè, thở khó khăn; sốt; ho; nghẹt mũi; ớn lạnh; nôn ói; đau tức ngực; đau bụng, tiêu chảy; mệt mỏi, ít vận động; mất cảm giác thèm ăn, ăn không ngon; môi, đầu móng tay xanh hoặc xám.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thở nhanh là triệu chứng xuất hiện sớm nhất khi trẻ em bị viêm phổi, sớm hơn cả các dấu hiệu có được khi nghe phổi bằng ống nghe và cả khi chụp X-quang. Bố mẹ có thể dễ dàng phát hiện dấu hiệu này ngay tại nhà:

- Trẻ dưới 2 tháng, thở nhanh khi nhịp thở từ 60 lần một phút trở lên.

- Trẻ từ 2 tháng đến dưới 12 tháng, thở nhanh với 50 lần một phút trở lên.

- Trẻ từ 12 tháng đến dưới 5 tuổi, thở nhanh khi 40 lần một phút trở lên.

"Không phải tất cả các trường hợp trẻ em bị viêm phổi đều phải nhập viện. Trẻ có thể được thăm khám và theo dõi điều trị tại nhà nếu viêm phổi ở mức độ nhẹ. Tuy nhiên, khi trẻ có các dấu hiệu như đột nhiên bỏ bú, bú kém, bỏ ăn hoặc không ăn uống được, co giật, ngủ li bì, sốt hoặc lạnh, thở khò khè hay tím quanh môi, nổi vân tím toàn thân thì bố mẹ cần nhanh chóng đưa trẻ đến cơ sở y tế để xử trí kịp thời", bác sĩ Thanh Xuân nói.

Khi nào trẻ em bị viêm phổi cần nhập viện điều trị?

Khi thấy trẻ xuất hiện các triệu chứng viêm phổi dưới đây, bố mẹ nên đưa con đến các cơ sở y tế để được xử trí kịp thời.

Trẻ sốt cao và kéo dài: sốt cao có thể là triệu chứng của nhiều bệnh khác, tuy nhiên trẻ sốt cao kéo dài trong 2-3 ngày liên tục là triệu chứng viêm phổi.

Co lõm lồng ngực: là triệu chứng của trẻ đã bị viêm phổi nặng. Lúc này, khi trẻ hít vào, phần dưới lồng ngực (1/3 dưới) sẽ bị lõm vào. Trong trường hợp phần mềm giữa xương sườn hoặc vùng trên xương đòn rút lõm thì không phải là rút lõm lồng ngực.

Cơ thể tím tái: là tình trạng da nhợt nhạt và tím lại ở mặt, chân, tay cho đến toàn thân. Nếu không được phát hiện và đưa đi cấp cứu kịp thời, bệnh có thể gây biến chứng, thậm chí dẫn đến tử vong.

Triệu chứng khác: trẻ khó thở, thở khò khè; đau ngực, có thể đau ít hoặc nhiều; môi khô, kèm theo mệt mỏi chán ăn...

Trẻ em bị viêm phổi cần được khám và điều trị theo chỉ định của bác sĩ. Ảnh: Shutterstock

Biến chứng nguy hiểm của bệnh viêm phổi ở trẻ em

Bệnh viêm phổi ở trẻ em diễn biến từ nhẹ đến nặng. Trong trường hợp không được điều trị kịp thời, bệnh có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng như:

Nhiễm trùng huyết: là tình trạng vi khuẩn gây bệnh viêm phổi xâm nhập vào hệ tuần hoàn dẫn đến nhiễm trùng máu và sốc biến chứng nhiễm trùng. Biến chứng này rất khó điều trị, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của trẻ và có thể gây tử vong.

Tràn mủ màng phổi: gây khó khăn trong hô hấp, bạch cầu tăng cao và xuất hiện tình trạng kháng thuốc.

Viêm màng não: gây tổn thương não vĩnh viễn, rối loạn thần kinh, đe dọa tính mạng của trẻ.

Hội chứng suy hô hấp cấp: gây áp xe phổi, viêm phổi mạn tính, suy giảm hệ miễn dịch.

Tràn dịch màng tim, trụy tim: nếu không được phát hiện và điều trị sớm, bệnh viêm phổi ở trẻ em có thể ảnh hưởng trực tiếp đến hệ tuần hoàn gây tràn dịch màng tim, bóng tim to, trụy tim...

Các biến chứng khác: viêm nội tâm mạc, viêm phúc mạc, viêm khớp...

Chẩn đoán và điều trị bệnh viêm phổi ở trẻ em

Hằng năm, một tỷ lệ lớn trẻ em tử vong vì viêm phổi do không được chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách. Khi trẻ có các dấu hiệu của viêm phổi cần đưa trẻ đến bác sĩ chuyên khoa thăm khám và chỉ định chụp X-Quang phổi để chẩn đoán và đánh giá chính xác mức độ tổn thương phổi. Ngoài ra các xét nghiệm máu, cấy dịch tiết đường hô hấp cũng được tiến hành tùy thuộc vào mức độ của bệnh và để tìm căn nguyên gây bệnh.

Khi đã xác định trẻ em mắc bệnh viêm phổi, tùy vào giai đoạn và nguyên nhân gây bệnh mà bác sĩ có hướng điều trị khác nhau:

Bệnh viêm phổi ở trẻ em do vi khuẩn và mycoplasma: điều trị bằng thuốc kháng sinh theo chỉ dẫn của bác sĩ.

Viêm phổi ở trẻ em do virus: điều trị bằng cách nghỉ ngơi và uống nhiều nước

Viêm phổi ở trẻ em do nấm: điều trị bằng thuốc chống nấm.

"Tùy vào độ tuổi, nguyên nhân và giai đoạn của bệnh, các bác sĩ sẽ cho trẻ uống hoặc tiêm kháng sinh và các thuốc điều trị hỗ trợ khác. Tuy nhiên, vi khuẩn phế cầu - tác nhân hàng đầu gây bệnh viêm phổi ở trẻ em ngày càng tăng mức độ đề kháng với các loại kháng sinh, gây khó khăn trong điều trị. Khi đó, bác sĩ phải dùng kháng sinh liều cao, phối hợp nhiều loại mới có thể điều trị khỏi bệnh cho trẻ", bác sĩ Thanh Xuân cho biết.

Chăm sóc trẻ em bị bệnh như thế nào?

Khi trẻ em bị viêm phổi, bố mẹ cần thực hiện những điều sau:

- Cho trẻ uống thuốc hạ sốt theo chỉ dẫn của bác sĩ.

- Long đờm cho trẻ bằng cách vỗ lưng giúp trẻ dễ chịu hơn.

- Cho trẻ ăn mềm, dễ tiêu, dễ nuốt; ăn theo nhu cầu, không ép trẻ ăn, chia nhỏ các bữa ăn trong ngày.

- Vệ sinh sạch sẽ môi trường xung quanh trẻ.

Bác sĩ Thanh Xuân cũng chia sẻ thêm, khi điều trị viêm phổi ở trẻ em tại nhà theo chỉ dẫn của bác sĩ, bố mẹ cần cho trẻ ăn uống đủ chất dinh dưỡng, tăng lượng chất lỏng trong thực đơn hàng ngày lên, sử dụng thêm máy sục hoặc máy tạo độ ẩm trong phòng của trẻ để tăng độ ẩm không khí...

"Tình trạng bố mẹ tự ý mua thuốc ho, thuốc kháng sinh cho con uống khi con ho, sổ mũi hiện nay khá phổ biến. Trong khi đó, biểu hiện ban đầu của bệnh viêm phổi ở trẻ em rất giống các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp khác nên nếu không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời có thể tiến triển nhanh dẫn đến biến chứng nặng, nguy cơ tử vong cao", bác sĩ Xuân nói.

Hà Vũ (Vnexpress.net)