Hiện nay trên thế giới đang có hơn 1 tỷ người thừa cân và khoảng 800 triệu người thiếu chất dinh dưỡng. Trước thực trạng số người béo phì nhiều hơn số người nghèo đói này, các chuyên gia đưa ra cảnh báo: cần có chiến lược điều chỉnh lại chiến lược kinh tế để thay đổi chế độ dinh dưỡng của quốc gia.

Sự chuyển dịch từ một thế giới đói nghèo sang béo phì đang xảy ra với tốc độ chóng mặt, giáo sư người Mỹ Barry Popkin phát biểu tại cuộc họp thường niên của Hiệp hội các nhà kinh tế học nông nghiệp quốc tế vào hôm thứ hai. Dân số thế giới vào khoảng 6,5 tỷ người, trong đó có hơn 1 tỷ người thừa cân và 800 triệu người thiếu chất dinh dưỡng.

Theo Popkin, số người nghèo đói đang giảm nhưng số người thừa cân lại tăng rất nhanh. “Thực tế, “bệnh béo phì” đang trở nên phổ biến trên toàn cầu trong khi đó tình trạng suy dinh dưỡng, mặc dù vẫn còn là vấn đề quan trọng ở một số quốc gia, đã không còn là vấn nạn nổi trội”.

“Gánh nặng béo phì” với những căn bệnh liên quan cũng đang chuyển dịch từ người giàu sang người nghèo, không chỉ ở đô thị mà ở các vùng ngoại thành ở khắp nơi trên thế giới. Nhật Bản là một trong những quốc gia có tỷ lệ béo phì thấp nhất và Mỹ thì ngược lại, nằm trong danh sách những quốc gia có tỷ lệ béo phì cao nhất. Giáo sư Benjamin Senauer (ĐH Minnesota) đưa ra so sánh: Trung bình mỗi ngày một người đàn ông Nhật đi bộ khoảng 6,4 km trong khi 1/4 những người Mỹ trưởng thành có thể chỉ đi bộ từ 1.000 đến 13.000 bước.

Béo phí là bạn đồng hành với bệnh tiểu đường đặc biệt ở trẻ em. Tại Việt Nam, số trẻ mắc tiểu đường type 2 đang ngày một gia tăng như hậu quả của bệnh béo phì. Đối với trẻ bị tiểu đường type 2, việc chữa trị khó khăn bởi chế độ ăn kiêng áp dụng cực kỳ nghiêm ngặt.

Vậy tiểu đường type 2 khác tiểu đường type 1 như thế nào? Trên thực tế, tiểu đường type 1 là thể bệnh của trẻ, có tính chất di truyền, do rối loạn tổng hợp insulin, rối loạn nơi sản xuất insulin, có tính chất bẩm sinh nhiều hơn, bắt buộc phải điều trị bằng insulin thay thế.

Còn tiểu đường type 2 thường gặp ở người lớn thường liên quan đến yếu tố ăn uống, béo phì, cao huyết áp, lười vận động không tiêu hao năng lượng nên phải điều trị bằng thuốc (có thể dùng insulin cho cả thể người lớn để phòng thoái hoá, suy tuyến tuỵ) và kết hợp điều chỉnh chế độ ăn, giảm cân.

Thói quen ăn nhiều đường, thực phẩm có nhiều năng lượng, chất béo nhưng lại lười vận động, xem ti vi, chơi điện tử nhiều đã gây tình trạng thừa cân ở trẻ khiến tuyến tuỵ bị quá tải, là nguyên nhân chính gây tiểu đường type 2 ở trẻ em. Hệ quả là nguy cơ bị các bệnh tim, thận, tuần hoàn máu và các chứng loạn thị cũng tăng lên.

Điều tra của Viện Dinh dưỡng quốc gia cho kết quả 4,9% số trẻ từ 4 - 6 tuổi tại Hà Nội bị thừa cân, béo phì, ở TPHCM, tỉ lệ này còn cao hơn rất nhiều, có 6% trẻ dưới 5 tuổi và đến 22,7% trẻ đang học cấp I bị thừa cân, béo phì.

Tiểu đường điển hình ở trẻ em thể hiện bởi 4 dấu hiệu: đái nhiều, uống nhiều, ăn nhiều và gầy sút cân. Nếu bệnh nhân đến viện muộn, trẻ thường có các biến chứng như thể lực phát triển chậm, chậm dậy thì, giảm thị lực và đục thủy tinh thể. Ngoài ra, còn gặp 25% trẻ mới mắc bệnh với diễn biến cấp tính, đái nhiều, uống nhiều, mất nước nặng và nhiễm toan chuyển hoá. Kết quả xét nghiệm đường máu (ít nhất phải kiểm tra từ 2 lần trở lên):

- Đường máu (ngẫu nhiên) tăng cao > 11,1mmol/l (>200mg/dl) .

- Đường máu khi đói > 7mmol/l (>140mg/dl) .

- HbAlC > 7%

- Khí máu thay đổi khi có rối loạn chuyển hóa thăng bằng kiềm toan.

- Đường niệu (+), xêtôn niệu có thể (+) hoặc (-).

Điều trị bệnh tiểu đường không đúng sẽ gây ra những biến chứng nhất định, trong đó hạ đường huyết là một biến chứng thường gặp nhất trong điều trị ĐTĐ ở trẻ em.

Do não trẻ em cần được cung cấp đường hằng định, nên khi hạ đường huyết làm ảnh hưởng trực tiếp đến não, làm giảm sự phát triển của não. Kết quả giảm trí thông minh và giảm thị lực nếu tình trạng hạ đường huyết kéo dài hoặc xảy ra thường xuyên.

Cách hạn chế tốt nhất căn bệnh này là áp dụng một chế độ ăn lành mạnh, khoa học, giàu chất xơ và tăng cường vận động cho trẻ. Cha mẹ không nên suốt ngày nhồi ăn rồi bắt bé ngồi lỳ học cả ngày. Như thế có thể gây tình trạng thừa cân và có thể khiến trẻ bị tiểu đường type 2.

Với trẻ bị tiểu đường type 1, nhìn chung vẫn có chế độ ăn bình thường như những đứa trẻ khác. Chỉ có điều, nên hạn chế (không phải là cấm dùng tuyệt đối) cho trẻ ăn đồ ngọt, hạn chế tinh bột và hạn chế dùng mỡ động vật. Còn với trẻ bị tiểu đường type 2 thì năng lượng, tinh bột bé ăn hằng ngày cần được tính toán chặt chẽ hơn.

Bố mẹ nên cho trẻ bị đái đường ăn thành nhiều bữa trong ngày vì ăn quá nhiều trong một bữa sẽ làm cho đường huyết tăng cao.

Đồng thời, nên thường xuyên kiểm tra nồng độ đường trong máu của trẻ để có giải pháp thích hợp. Cũng có thể phát hiện sớm khi chưa có triệu chứng lâm sàng bằng cách thử tình trạng quá tải của insulin tại các bệnh viện, trung tâm y tế. Với bệnh nhân tiểu đường, nếu được phát hiện sớm, 20-40% bệnh nhân có thể điều trị tốt bằng chế độ ăn uống và tập thể dục.

Khôi Nguyên